1 Kasım 2020 Pazar

Web Tabanlı Eski Türkçe Sözlük ( 6. - 9. Yüzyıl)

Eski Türkçe Sözlük ( 6. - 9. Yüzyıl )






Tuğrul ÇAVDAR   ulduz@ktu.edu.tr

10,233 sözcük içeren bu sözlük yazılımı Göktürk ve Uygur harfli yazıtlarda/eserlerde geçen söz varlığını içerir ve aşağıdaki kaynaklardan dėrlenmiştir:

1- Hüseyin Namık Orkun, "Eski Türk Yazıtları", Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1942.
2- Ahmet Caferoğlu, "Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü", Türk Dil Kurumu Yayınları, Sayı: 260, 1968.
3- Mehmet Ölmez, "Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları", BilgeSu Yayıncılık, 3. baskı, Ankara, 2015.
4- Hatice Şirin User, "Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi", Kömen Yayınları, 2. baskı, Konya, Ekim 2010.
5- Fikret Yıldırım, Erhan Aydın, Risbek Alimov, "Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig", BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2013.
6- Talat Tekin, "Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı", Öncü Kitap, Ankara, 2004.
7- Erhan Aydın, "Uygur Kağanlığı Yazıtları", Kömen Yayınları, Konya, Ekim 2011.
8- Rysbek Alimov, "Tanrı Dağı Yazıtları, Eski Türk Runik Yazıtları üzerine bir İnceleme", Kömen Yayınları, Konya, Ocak 2014.
9- İsmail Doğan, Zerrin Usta, "Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı", AltınPost Yayınları: 202, Ankara, 2014.

30 yorum:

  1. Bülent Kamiloğlu2 Kasım 2020 14:07

    Emeklerinize sağlık, çok önemli bir çalışma yapmışsınız.

    YanıtlaSil
  2. Murat Beydağı5 Kasım 2020 16:58

    Helâl olsun emeğinize sağlık yolunuz her daim açık olsun.

    YanıtlaSil
  3. Necati YILDIZ15 Ocak 2021 01:23

    Öncelikle elinize, emeğinize, yüreğinize sağlık. Çok güzel bir çalışma olmuş. Yalnız çözemediğim konular var, yanlış anlamayın amacım çokbilmişlik yapmak değil yalnızca öğrenmek. 1-Bazı sözcüklerin üzerine * koymuşsunuz ne amaçla koyduğunuzu belirten açıklamasını bulamadım. Derlemelerden önce alt açıklama şeklinde ekleseniz çok güzel olurdu.2- Çok fazla Sanskritçe sözcük kullanmışsınız Türkçeye oldukça uzak bir dil olduğunu düşünüyorum. Yanılıyorsam düzeltilmek isterim. Amaç dili yadırgı sözcüklerden arındırmak olmalı. Arapça, farsça sanskritçe, latince .... hepsinden arındırılmalı. (Olabildiği kadar) 3- Bu sözlüğü uygulama şeklinde sunma olanağınız varsa telefonda kullanılabilmesi güzel olurdu diye düşünüyorum VAROLUN KUT BULUN Necati YILDIZ

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺15 Ocak 2021 22:17

      1- Bu sözlük http://www.tamga.org/2017/05/web-tabanl-gokturkce-sozluk.html ve http://www.tamga.org/2019/06/web-tabanl-eski-uygurca-turkce-sozluk.html nin birleştirilmiş halidir. * lerin açıklamaları bu iki bağlantıda yazılı.
      2- Eski Uygurcada çok fazla Sanskritçe söz vardı. Caferoğlu bu sözcüklere sözlüğünde yer verdiği için yazılımın veritabanına eklenmiştir. Lütfen Eski Uygurca sözlüğün açıklamasına bakın.
      3- Zaten var:
      http://www.tamga.org/2016/12/android-tabanl-gokturkce-turkce-sozluk.html
      http://www.tamga.org/2019/06/android-tabanl-eski-uygurca-turkce.html
      http://www.tamga.org/2020/11/android-tabanl-eski-turkce-sozluk.html

      Sil
    2. Necati YILDIZ17 Ocak 2021 21:38

      Bilgilendirme için sağolun.

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺18 Ocak 2021 08:39

      Rica ederim.

      Sil
  4. .23 Haziran 2021 20:45

    Eski türkcede kullanilan kelimelerin latin harfleriyle yazili oldugu bir kaynak önerebilirmisiniz.Tesekür ederim

    YanıtlaSil
  5. m.göktekin30 Haziran 2021 22:58

    hocam emeğinize sağlık google çevirici gibi yazdığımız Türkçe cümleyi eski Türkçeye bütünsel çeviri yapan bir uygulama yok mu veya bu tür bir çalışmanız var mı?

    YanıtlaSil
  6. mehmetyilmaz30 Kasım 2021 14:05

    Güzel bir çalışma. Eski Türkçede sanat, resim ve heykel ve ilgili sözcüklerin ne olduğunu merak ediyordum. Çok teşekkür ederim

    YanıtlaSil
  7. mehmetyilmaz30 Kasım 2021 14:07

    Emeğinize sağlık.

    YanıtlaSil
  8. Mehmetcan Öztürk29 Kasım 2022 18:26

    Bod kelime çoğul eki olan "an" ekini alarak "Bodan(𐰉𐰆𐰑𐰣)" kelimesini oluşturmuş olabilirmi? Bodun kelimesinin doğrusu bodan olabilirmi?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺30 Kasım 2022 13:32

      bodun sözünün bod ile bağlantılı olduğu tartışmasız bir gerçek olsa da anlamı çoğul değil, daha çok "halk" zaten yapısı tekil; -n ile bitiyor. altay dillerinde çoğul türeten ortak üç yapı var
      -z/-s(A)
      -d/-t(A)
      -lAr/-nAr/-rA
      bunun türkçedeki yansıması
      kağan > kağat
      tiğin > tiğit
      gibi tekilinin sonundaki -n sesinin -t yapılmasıyla ya da
      oğul > oğlut
      gibi sözün sonuna -t eklenmesiyle çoğul türetiliyor. bu örnekten anlaşılacağı üzere türkçede -n tekil yapıdır. karahanlı döneminden önce bunun çoğul olduğu örnek yoktur. er > eren ise aslında farsça "eran" çoğul yapısının etkisidir. bod ile bodun kesinlikle bir biri ile köken açısından ilişkili iki söz. bod kayı boyu gibi toplumsal bir yapıyı belirtir. bodun ise, örneğin göktürk devletini oluşturan ve içinde çok çeşitli boylar dışında yerleşik şehirlerin de bulunabileceği devletin yönettiği topraklardaki tüm halkı, ya da adı belirtilirse o halkın bir kesimini belirtir. bodun tek başına söylenirse devletin halkını, ama örneğin "kögmen bodun" diye belirtirse kögmen ve çevresinde yaşayan halkı belirtir. özetle 21inci yüzyıl parametrelerimizle "halk" kavramına daha çok karşılık geliyor.

      Sil
  9. Adsız2 Mart 2023 18:31

    𐰠𐰤𐰔𐰀:𐰽𐰍𐰞𐰶:𐱃𐰆𐰍𐰺𐰞:𐰋𐰏𐰢:𐰽𐰉𐰞𐰶𐱃𐰀:𐰣𐰣𐰚𐰇𐰼:𐰭𐰞𐰢𐰦𐰀:𐰋𐰃𐰼:𐰽𐰉:𐰚𐰇𐰼𐰢𐱅𐰢:𐱅𐰃𐰠:𐰸𐰆𐰺𐰢𐰆:𐰣𐰣𐰚𐰇𐰼:𐰽𐰉𐰣𐰀:𐰃𐰘𐰠𐰚:𐰋𐰃𐰠𐰢𐰔:𐱅𐰼𐰾𐰤𐰀:𐰼𐰾𐰼:𐰃𐰘𐰠𐰚:𐰋𐰃𐰠𐰼:𐱅𐰼:𐰨𐰴:𐰉𐰆:𐰽𐰉𐰞𐰺:𐰘𐰭𐰃:𐱅𐰇𐰼𐰜𐰲𐰀:𐰽𐰭𐰺𐰢:𐰉𐰆:𐰭𐰞𐰢𐰑𐰀:𐰾𐰚𐰃:𐱅𐰇𐰼𐰜𐰲𐰀:𐰽𐰉𐰞𐰺:𐰉𐰺:𐰍𐰆

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺3 Mart 2023 12:59

      Nankör'ün doğrudan karşılığı KökTürk ve Uygur üsüklü eserlerde ve Divan-ı Luğat it-Türk'te geçmemiş. Ama minnetsiz: basıgsız, unçsuz. teşekkürsüz: utlısız kullanabilirsiniz.

      Sil
  10. yunushan1907129 Aralık 2023 21:32

    Bört ile bürt arasındaki fark nedir? börttüm/bürttüm âşık olmağa eşdeğer midir? Bört/bürt doğrudan his midir?

    YanıtlaSil
  11. Adsız8 Nisan 2024 23:54

    Türkçe-eski Türkçe sözlük yok mu?

    YanıtlaSil
  12. Adsız25 Mayıs 2024 21:16

    Göktürkçe sözlük çıkarmayı düşünür müsünüz? Alıcısı çok olabilir.

    YanıtlaSil
  13. Adsız25 Eylül 2024 23:18

    "Orhun yazıtlarında orman sözü geçmez yış orman demek değildir" sayın Kazım Mirşan.

    YanıtlaSil
  14. Adsız8 Aralık 2024 20:27

    Hocam "Belinay" isminin doğru yazılışı nasıl olmalıdır? Belin kelimesi güzellik anlamlarına gelir araştırdığım kadarıyla. Fakat buradan bakınca korku anlamına gelen 𐰭 ile yazılan bir versiyonu var. O zaman Belin sözcüğündeki n 𐰭 değil 𐰤 olmalı değil mi? Veya Belin yazarkenki e veya i, 𐰅 anlamına gelme ihtimali var mıdır? Yani toparlayacak olursak Belinay ismi şunlardan hangisi gibi yazılmalıdır?: 𐰋𐰠𐰤𐰖 ⸱ 𐰋𐰠𐰭𐰖 ⸱ 𐰋𐰅𐰠𐰤𐰖 ⸱ 𐰋𐰃𐰠𐰤𐰖

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺8 Aralık 2024 21:25

      KökTürkler ve eski Uygurlar döneminde ( 6. -9. yy) "beliŋ" sözcüğü "korku" anlamına gelir. Buradaki e açıktır, ŋ de artdamaksıldır. DLT'te de (1072)
      beliŋ = düşman gelmesi yüzünden halka düşen ürküntü ve korku,
      beliŋçi = çok korkak, çok ürkek
      beliŋlemek = korku ile uykusundan s ıçramak, hayvan habersizce bir şeyden korkup sıçrayarak ürkmek
      olarak geçer. Bu beliŋ = 𐰋𐰠𐰭 olarak yazılır. Beliŋay = 𐰋𐰠𐰭𐰖 olur.

      Sil
    2. Adsız8 Aralık 2024 21:39

      Hocam fakat ismin etimolojilerine baktığımda "Eski Türk toplumlarının inanışlarında gökyüzü ve gökyüzü cisimleri, kutsal kabul edilmekteydi. Özellikle ayın geceleri yeryüzünü aydınlatması, kutsal bir ışık ile açıklanırdı. Belinay ismi, bu kutsal durumu kasteden bir sözcüktür. Geceleri insanların yolunu aydınlatan ay ışığının, su üzerine yansıması, ismin anlamıdır." gibi metinlere ulaşıyorum. Üstelik bir kız ismine bu anlamlar verilmesi mantık açısından anlamsız kılıyor. Ama Eski Uygurlar ve KökTürkler dönemine gidersek bu veriler yetersiz kalabilir gibi. Daha çok mitolojik bir terim. Biraz belirsiz olduğundan (eğer farklı bir düşünceniz bulunuyorsa söyleyebilirsiniz hocam) bunu direkten ince N (n1 , 𐰤) ile mi yazmalıyız hocam?

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺8 Aralık 2024 23:06

      Ben mitolojik bir terim olduğuna emin değilim. Adın etimolojisine veya anlamına nereden bakıyorsunuz? İnternet sitesi mi? Türk Mitolojisi'ndeki en güvenilir kaynak:
      Prof. Dr. Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (2 cild), Türk Tarih Kurumu, 1993, Ankara (1280 sayfa).
      2. cilddeki 16. bölüm Ay ile ilgilidir. Tüm kitabı tarattım, Belin diye bir sözcük geçmiyor.
      Akademik olmayan yazılara, internet sitelerine itibar etmeyin.
      Kızım doğduğunda 4 ay ona ad aradım. İnternet sitelerinde Türkçe diye önerilen adlar ne Türkçe idi, ne de anlamları doğruydu. Kaynaklarım KökTürkçe sözlük, Eski Uygurca sözlük ve DLT idi. Mitolojik bir ad arasaydım Ögel'in kitabını da tarardım.
      Yine de olan olmuş, ad verilmişse ince n ile yazmak gerekir: Belinay = 𐰋𐰠𐰤𐰖

      Sil
    4. Adsız9 Aralık 2024 00:30

      Anladım hocam, teşekkür ederim bilgiler için. Adı vermemiştim henüz. Önerilerinize bir bakacağım.

      Sil

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)