27 Mart 2022 Pazar

Köçürme

Her hakkı saklıdır.

Mangala, Mankala, Mancala değil Köçürme!

Mangala/Mankala/Mancala, Arabca "مِنْقَلَة (minkale) = iletki" sözcüğü "نقل (nakil) =iletme" kökünden geliyor. Bu oyun, gerçekten de eski Türk oyunudur ve gerçek Türkçe adı "Köçürme" (göçmek kökünden) olarak Dîvan-ı Luğat'it-Türk'te (1069-1072) geçmektedir. Oyunda kumalaklarıŋ (oyun taşları) sürekli sağa taşınmasından dolayı iletmek, göçmek gibi sözcüklerden oyunun adı türemiş:

Dîvan-ı Luğat'it-Türk'teki kaydı:

Osmanlı döneminde Minkale adıyla oynanan bu oyun, günümüz Türk dünyasında Tokuz Kumalak (
Тоғыз-құмалақ, Kazakistan), Tokuz Korgool (Тогуз коргоол, Kırgızistan) adlarıyla da bilinmektedir. Türkler bu oyunu 4000 yıldır oynamaktadır. Dünyadaki eŋ eski (MÖ 3000-2000 yılları) Köçürme tahtası, kaya üzerine oyulmuş olarak Kazakistan’da, Almatı yakınlarındaki Dastarbası Mağarası’nda bulunmuştur. Araştırmalar, oyunuŋ Tunç devrinden beri Türklerde mevcud olduğunu göstermektedir. Saka, Hun, KökTürk, Uygur, Karahanlı, Selçuklu, Osmanlı, Memlük dönemlerinde oynanmıştır. Köçürme'niŋ bir çeşidi olan Tokuz Korgol oyunu, Manas Destanı’nda geçmektedir.

Tokuz Kumalak (Kazakistan) = Tokuz Korgool (Kırgızistan)

Eski model bir Nokia telefonda Köçürme oyunu:

Köçürme ve Tokuz Kumalak / Tokuz Korgool oyunlarınıŋ kuralları:

6 yorum:

  1. İlginç, ülkemizde, okullarda yaygınlaştırıp uluslararası turnuva haline getirilebilir.

    YanıtlaSil
  2. sayın hocam bu konuda çalışıyorum size nası ulaşabilirim

    YanıtlaSil
  3. Hocam yukarıda Köçürmenin kurallarını vermişsiniz. O verdiğiniz kurallar şimdiki kurallar. Yani orada şuanki kuralları mı yoksa o döneme ait olan kuralları mı yazdınız anlamadım.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. O dönemdeki kuralları net bilmiyoruz. Elimizde o dönem için net olan, sadece Kaşgarlının yukarıda verdiğim tanımlaması. Tokuz Korgool, Manas destanında geçtiği için muhtemelen Tokuz Korgol/Kumalak, Kaşgarlı öncesinde ( 1069 öncesinde) oynanan Köçürmeye daha yakın kurallar içeriyor. Türkiye'de oynanan Mangala Osmanlı döneminde bize Arap ve Afrika ülkeleri üzerinden geldiği için, o dönemki Köçürmeden muhtemelen farklı. Onun için yukarıda 3. sayfada o tabloyu verme zorunluluğu hissettim.

      Sil