25 Mayıs 2017 Perşembe

Web Tabanlı KökTürkçe ↔ Türkçe Sözlük

Göktürkçe ↔ Türkçe Sözlük






Tuğrul ÇAVDAR   ulduz@ktu.edu.tr
Necmi ÖZÇELİK   Nevruz Alican ABAK

Bugüne kadar, 840lı yıllardan öŋce yazılmış 568'den fazla Göktürk harfli yazıt bulunmuştur (Osman Fikri Sertkaya, "Göktürk (Runik) Harfli Yazıtlarıŋ Envanter, Alfabe ve Bibliyografya Problemleri Üzerine", Dil Arastırmaları Dergisi, Sayı: 2 Bahar 2008, 7-34 ss.).

Bu sözlük yazılımı sadece Göktürk harfli yazıtlarda/eserlerde geçen söz varlığını içerir ve aşağıdaki kaynaklardan dérlenmiştir:

1- Hüseyin Namık Orkun, "Eski Türk Yazıtları", Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1942.
2- Mehmet Ölmez, "Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan'daki Eski Türk Yazıtları", BilgeSu Yayıncılık, 3. baskı, Ankara, 2015.
3- Hatice Şirin User, "Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi", Kömen Yayınları, 2. baskı, Konya, Ekim 2010.
4- Fikret Yıldırım, Erhan Aydın, Risbek Alimov, "Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig", BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 2013.
5- Talat Tekin, "Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı", Öncü Kitap, Ankara, 2004.
6- Erhan Aydın, "Uygur Kağanlığı Yazıtları", Kömen Yayınları, Konya, Ekim 2011.
7- Rysbek Alimov, "Tanrı Dağı Yazıtları, Eski Türk Runik Yazıtları üzerine bir İnceleme", Kömen Yayınları, Konya, Ocak 2014.

[1]'den 1235 sözcük + 332 ad, [1]'de olmayan 575 sözcük de [2-7]'den alınmıştır. [2-7]'den alınan sözcükler soŋunda [*] olacak şekilde gösterilmektedir.

51 yorum:

  1. Batu Kagan26 Mayıs 2017 20:03

    Tuğrul Bey, bu da diğerleri gibi çok yararlı bir çalışma olmuş. Bilge Kağan yazıtından birkaç deneme yaptım; tümünde sonuç verdi. Bilişime ilişkin bilgilerinizi gerçek Türk yazısı ve eski Türk dili ile birleştirdiğiniz bu çalışmalarınızı umarım sürdürürsünüz. Gerçekten, bu konularda Genel Ağ'da doğru bilgi bulmak, uydurma damgalarla yazılmış yazılar dışındaki özgün Türk yazısını öğrenmek zor.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺27 Mayıs 2017 12:34

      Yorumuŋuz için gerçekten çok teşekkür éderim. 30 yıllık Göktürkçe merakımı alaŋım olan Bilgisayar Mühendisliğiyle birleştirerek Göktürkçeyi bilgisayar dünyasına kazandırmak ve Göktürkçe severlere yardımcı olmağa çalışıyorum. Ne var ki bu çalışmalar Türkoloji odaklı olduğu için kendi alaŋımda yükselmek için (Prof. lük vs) kullanamıyorum. Tüm bu gayretiŋ yanı sıra kendi alaŋımla da (Bilgisayar ağları, haberleşme, robotik) çalışmalar yapıyorum ki yükselebilelim. Ama 24 saat yetmiyor maalesef... Göktürk harfli yazıtlardaki tüm kelime varlığını véren tek bir kaynak yok. Dolayısıyla 7 kitabı öğrencilerim yardımıyla tarayarak, beŋzerleri atarak, geriye kalan eşsiz (tek) 1808 kelime bulduk ve yazılıma döktük. Bu tarama işini yapmak aslında ne Bilgisayar müh. öğrencisiniŋ işi ne de hocasınıŋ. Türkologlarıŋ yapması gereken işleri de bazen yapmak zorunda kalıyoruz.

      Sil
  2. Adsız3 Temmuz 2017 13:05

    Sn Tugrul bey; calismalarinizi ve internet sayfalarinizi (bilinmeyen, saklanmis veya kayip) eski Turk tarihine merakimdan sans eseri rastladim ve sizi tebrik ediyorum. Tabii ki tarih veya dil ile ilgili alanlarda iyi bir tarih birikimi ve altyapi gerekir ama siz de eminim bunca yildir yaptiginiz calismalarla gerekli bir altyapiya ve azme sahipsiniz. Yaziya, kayda dokmek ne yazikki yuzyillardir cahil birakilmis biz Turkler icin en buyuk eksikliklerden biri olmus ve kendi tarihimizi bile (kismen dogru olarak) yabancilardan ogrenmisiz. Asil mesleginiz ne olursa olsun; tarihimiz ve dilimiz sizler gibi egitimli, bilincli ve sebatli kisilere, arastirmacilara ihtiyac duymaktadir.Calismalarinizda basarilar diler, devamini bekleriz...

    YanıtlaSil
  3. Adsız20 Ekim 2017 06:55

    Çok güzel çalışma yaptınız inşallah bundan sonra sizleri takip edeceğim.

    YanıtlaSil
  4. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺20 Ekim 2017 13:02

    Teşekkür éderim.

    YanıtlaSil
  5. Hayata Dair12 Kasım 2017 16:06

    Tuğrul bey çalışmalarınız çok güzel . Ben bir web sitesi yazmak istiyorum ve tamga kullanmak istiyorum. Mümkün müdür? Sitede hem günümüz Türkçesi hem de Göktürkçe olsun istiyorum. Yardımcı olursanız çok memnun olurum.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺12 Kasım 2017 18:43

      Tabi mümkün. http://www.tamga.org/2016/01/web-tabanl-gokturkce-cevirici-e.html adresinde çevirip Göktürkçesini kopyalayıp yapıştırırsanız Windows 10, IOS 9, Android 8 sürümleri gösterir. Önceki sürümlerin karakter seti Göktürk harflerini desteklemiyor. Desteklemese bile biz yine gösterebiliyoruz (http://www.tamga.org/2016/01/gokturkceyi-desteklemeyen.html) ama bu, web sayfasını oluşturan kişi için biraz profesyonel yazılım bilgisi gerektiriyor.

      Sil
  6. Emre Güneş10 Nisan 2018 22:06

    Hocam bir de Göktürkçe yazım halini gösterse çok hoş olur.

    YanıtlaSil
  7. YEŞİLYURT SOKAK 30/D25 Ocak 2019 15:00

    "HARİKASINIZ."

    YanıtlaSil
  8. Unknown8 Şubat 2019 01:16

    Elinize sağlık, önemli bir hizmet.

    YanıtlaSil
  9. Adsız7 Mart 2020 17:04

    Teşekkürler. TDK'nın Türkçe sözlüğünden çok daha hızlı bir sözlük olmuş

    YanıtlaSil
  10. Adsız7 Ekim 2020 11:19

    İnanılmaz fayda görüyorum. Gerçekten muhteşem. Emeğinize sağlık.

    YanıtlaSil
  11. Adsız18 Mayıs 2021 13:51

    Gerçekten Muhteşem Bir Çalışma Olmuş Takdir ediyorum

    YanıtlaSil
  12. Ayemgede25 Mayıs 2021 02:41

    Benim bir konuda yardımınıza ihtiyacım var. “ kök kirzün, kızıl taşıkzun” göktürk alfabesine dönüştürülmüş hali bana lazım. Yardımcı olabilir misiniz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺25 Mayıs 2021 09:35

      O çeviri zaten bana aid ve sitede var: http://www.tamga.org/2017/03/gok-girsin-kzl-cksn.html

      Sil
  13. Unknown17 Kasım 2021 00:35

    Eski Türkçede selam ve teşekkür yerine kullanılan sözcükler var mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺17 Kasım 2021 21:08

      merhaba = ey, öy
      Teşekkür için bir söz yok.

      Sil
    2. Adsız19 Mart 2023 15:07

      Tuğrul begiŋ yaŋı (yeni) kılınçı (çalışması) (𐱃𐰆𐰍𐰺𐰞:𐰋𐰏𐰭:𐰖𐰭𐰃:𐰶𐰃𐰞𐰨𐰃)
      http://www.tamga.org/2023/03/eski-turkcede-selamlasma-oerileri.html

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺21 Mart 2023 10:09

      Teşekkürler. Eskisi "Togrıl" veya "Tugrıl".

      Sil
  14. Adsız1 Kasım 2022 18:17

    Çok güzel bir çalışma çok faydalandım .
    Elinize sağlık.

    YanıtlaSil
  15. Alp Tuğra8 Haziran 2023 19:13

    Merhabalar, kayıp/yitik sözcüğünün Köktürkçe karşılığı var mıdır? Sözlük yazılımında aratınca bir sonuç alamadım. Kayıp bir şeyi nasıl izah ederlerdi?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺9 Haziran 2023 07:38

      KökTörükçe sözlük: Orhun üsüklü eserlerdeki söz dağarcığı
      Uygurca sözlük: Eski Uygur üsüklü eserlerdeki söz dağarcığı
      Eski Türkçe sözlük: Bunların birleştirilmişi
      Eski Uygurlar ve KökTörükler dönemdaşdır ve aksam %99 aynıdır. Onun için Eski Türkçe sözlüğü kullanın.
      Kayıp, yitik: "itig"

      Sil
  16. Adsız16 Ocak 2024 23:03

    Emeğinize sağlık.. sizin gibi değerli insanlara minnettarız.

    YanıtlaSil
  17. Adsız26 Şubat 2024 13:37

    Farkındalık adına çok güzel bir çalışma. Özümüzü asla unutmamalıyız. Umarım gelişmelerle daha fazla kelimeler eklenir.

    YanıtlaSil
  18. Adsız26 Ocak 2025 16:51

    Mükemmel bir site teşekkürler

    YanıtlaSil
  19. Funda19 Ağustos 2025 00:16

    Bazı kelimelerin kökenini öğrenme fırsatı vediğiniz için sağolun

    YanıtlaSil
  20. Adsız23 Ağustos 2025 21:28

    "daha" sözcüğünün Göktürkçesi ya da dönem Türkçelerinde karşılığı nedir?

    "Daha Güçlü" mevcut Türk dillerinde:
    🇹🇷&🇦🇿: Daha güçlü
    🇹🇲: has güýçli / güýçlirek
    🇺🇿: kuchliroq
    🇰🇬: күчтүүрөөк(küçtüüröök)
    🇰🇿: күштірек(küştirek)
    💙☪️💙: تېخىمۇ كۈچلۈك(teximu küçlük)

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺24 Ağustos 2025 13:27

      Eski türkçede "daha" diye bir söz yok. Bugün kullandığımız dahaların çoğu "taqı"dan bozma. Ama karşılaştırma amaçlı hep "yėg (yig) : daha iyi" kullanılmış. Sen anta yėg uzun sen : Sen ondan daha uzunsun. Yėg bedük: daha büyük, gibi.

      Sil
    2. Adsız26 Ağustos 2025 22:23

      Sağolun hocam. Göktürkçeye birşeyleri çevirmeyi seviyorum, bu "daha" olayı bana sorun oluyordu. Artık başına yeg eklerim öyle yazarım.

      Peki hocam Kıpçakların kullandığı -rek/-rak nereden gelme? Daha taqıdan gelme(taqı->daqı->daxı->daxa->daha) de -rak/-rek nereden gelme? Öz Kıpçakça mı yoksa başkalarından alıntı mı?

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺26 Ağustos 2025 22:38

      Kıpçak ağzına Orhun Türkçesi gibi hakim değilim.

      Sil
    4. Adsız27 Ağustos 2025 16:04

      Sağolun hocam.

      Sil
  21. Adsız23 Ağustos 2025 22:31

    Hocam sizce Göktürkçedeki eklerle sözcüğü ayırmak (birle, erür, ermiş, erser) mı yoksa günümüz Türkçesi gibi birleşik (-la, -dır, -mış, -se) mi daha Türkçenin ruhuna uygun?

    Not; Hocam burda tarihselliği değil Türkçenin ruhuna uygunluğu diyorum

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺24 Ağustos 2025 13:09

      Türkçenin ruhunu eskide mi yenide mi gördüğünüze bağlı.

      Sil
    2. Adsız26 Ağustos 2025 22:19

      Yok hocam ben eski-yeni bağlamında demedim.

      Ben Türkçenin ruhunu eskide görüyorum. Ancak eklerin doğrudan öze bağlanması daha Türkçenin ruhuna uygun gibi geliyor bana. "Seni sebü erür men" yerine "Seni sebür men" daha Türkçenin ruhuna uygun gibi ya da "Sen birle" yerine "Senle" demek daha Türkçenin ruhuna uygun gibi.

      Yinelemek isterim, eski-yeni değil Türkçenin mantığı açısından diyorum. Pratik ile teorik bazen uyuşmaz.

      He tabii "er" ile tümce kurmak belirli açılardan avantaj. Erken, ermez, bolgan, erür, erti, ermiş gibi kullanımlar eki doğrudan bağlamaya göre yeri geliyor daha işlevli gibi oluyor.

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺26 Ağustos 2025 22:30

      Seni sebü erür men = Seni seviyorum. Seni sebür men = Seni severim. İkisi de eski Türkçenin sözdizimine uygun, farklı zaman kiplerini kullanan cümleler.

      Sil
    4. Adsız27 Ağustos 2025 16:07

      Sağolun hocam.

      "Seni sebgenmen" desek nasıl bir anlam çıkar Göktürk Türkçesinde?

      "Seni sebü erür men" ifadesinde "-ü" işlevi nedir?

      Hocam umarım vaktinizi çalmıyorumdur, zaman ayırdığınız için sağolun. Allah bereket versin.

      Sil
    5. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺27 Ağustos 2025 22:45

      seb-ü : sev-i

      Sil
    6. Adsız28 Ağustos 2025 20:32

      Hocam -ü eki -i de günümüzde, ancak hangi işlevde tam kafamda oturmadı.

      -ıp işlevinde mi? Orhun yazıtlarında böyle kullanıldığı yerler var.

      YaGuRU : KONDUKDA : KİSRE : aYNıG : BİLiG : aNDA : ÖYÜR : eRMiŞ:

      He -ıp Göktürkçede de var. Ancak -ıp ile -ü işteş gibi.
      SÜÇİG : aGISI : YIMŞaK : eRMiŞ : SÜÇİG : SaBıN : YIMŞaK : aGIN : aRıP : IRaK : BoDuNuG : aNÇA : YaGUTIR : eRMiŞ


      Öyleyse. Seni sebü erür men ifadesi yapı olarak Seni sevip olurum yani I am loving you gibi yapıda bir ifade mi?

      Sil
    7. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺29 Ağustos 2025 20:36

      Günümüzdeki -p eki eskiden de -p idi. Bazı eylemler -i alır bazıları -ü. Bir- : ver- , birür : verir gibi. Seb- de ü eki alıyor.

      Sil

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)