30 Aralık 2014 Salı

Eski Uygur Ürüŋ Başı ve Yazısı

Her hakkı saklıdır.

KökTürükleri 745'de yıkan Uygurlar 840'lara kadar KökTürük yazısını kullanmağa devam étmişlerdi. Daha soŋra, yatay yazılan Soğd yazısını alıp değiştirerek 850'lerde dikey şekilde kullanmağa başladılar. Araştırmalarımda gördüğüm Uygur ürüŋ baş tablolarında üsügler (harfler) o dönemiŋ hattı kullanılarak hazırlandığından aŋlaşılmakta zordu. O üsügleri matbaa harfleriyle hazırladım.  Araştırmalarımda bulabildiğim çoğu tablolar Uygur üsügleriniŋ İngilizce transliterasyonunu vėrdiği için Türkçe ses karşılıklarını bulmakta başlarda zorlandım. Moŋgolistan'da ve Turfan bölgesinde yıllarını geçirmiş, eski metinleri okumuş deŋeyimli akademisyen Mehmed Levend Kaya'nıŋ da yardımıyla Türkçe ses karşılıklarını içeren aşağıdaki tabloyu hazırlayabildim.

Uygur Ürün Baş Üsük Sıralaması / Mehmed Levend Kaya
a/e, ı/i, o/u, ö/ü 
na/ne, nı/ni, no/nu, nö/nü
ŋa/ŋe, ŋı/ŋi, ŋo/ŋu, ŋö/ŋü
ka, kı, ko/ku 
ke, ki, kö/kü 
ga, gı, go/gu 
ge, gi, gö/gü 
ba/be, bı/bi, bo/bu, bö/bü 
pa/pe, pı/pi, po/pu, pö/pü 
sa/se, sı/si, so/su, sö/sü 
şa/şe, şı/şi, şo/şu, şö/şü 
ta/te, tı/ti, to/tu, tö/tü 
da/de, dı/di, do/du, dö/dü 
la/le, lı/li, lo/lu, lö/lü 
ma/me, mı/mi, mo/mu, mö/mü 
ça/çe, çı/çi, ço/çu, çö/çü 
ca/ce, cı/ci, co/cu, cö/cü
za/ze, zı/zi, zo/zu, zö/zü 
ya/ye, yı/yi, yo/yu, yö/yü 
ra/re, rı/ri, ro/ru, rö/rü
wa/we, wı/wi, wo/wu, wö/wü
Bundan soŋra kapalı heceler başlıyor. Onlara örnek olarak a/e sesi alınırsa 
an/en, aŋ/eŋ, ak, ek, ag, eg, ab/eb, ap/ep, as/es, aş/eş, at/et, ad/ed, al/el, am/em, aç/eç, ac/ec, ay/ey, ar/er 
Bu soŋ dizge yukarıdaki tüm heceler için türetilir. Örnek olarak mö/mü sesi alınırsa
mön/mün, möŋ/müŋ, mök/mük, mög/müg, möb/müb, möp/müp, mös/müs, möş/müş, möt/müt, möd/müd, möl/mül, möm/müm, möç/müç, möc/müc, möy/müy, mör/mür gibi.

Örnek Uygur Yazıları:

46 yorum:

  1. Adsız4 Şubat 2015 14:27

    Harika ! Etkileyiciiiiii

    YanıtlaSil
  2. Adsız12 Ağustos 2017 15:49

    Çalışmalarınız çok güzel. Bunun da fontunu yapmayı düşünüyor musunuz?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺12 Ağustos 2017 20:10

      Bunuŋ fontunu Moŋğollar zaten yapıyor. Eski Uyğur yazısı bugünkü Moŋğol yazısınıŋ kökenini oluşturuyor.

      Sil
    2. Adsız30 Ağustos 2022 12:40

      font vasa paylaşmanızı isterim hocam

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺31 Ağustos 2022 10:47

      İnternetten geleneksel Mongolca fontları bulup indirebilirsiniz.

      Sil
  3. Unknown17 Eylül 2017 20:42

    bu yazıyı anlatan öğreten bir kitap eser var mı peki ?

    YanıtlaSil
  4. Adsız14 Eylül 2018 15:46

    Eski Uygurca Klavye ve font hazırlama imkanınız var mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺14 Eylül 2018 21:11

      Eski Uygurcadaki hatt kullanılarak Monğol fontları zaten yapılmış. İnternette de Mongolca çevrimiçi klavyeler var.

      Sil
    2. Adsız1 Mayıs 2022 04:03

      Ben biraz araştırdım fakat bulamadım site veya uygulama bildirebilir misiniz acaba

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺2 Mayıs 2022 20:49

      Moğolca klavyeleri kullanıyoruz ama bazı harflerde (z, g, k) sorun yaşıyoruz.

      Sil
  5. Alihan6 Ağustos 2021 12:29

    Hocam bu öz Uygur Alfabesi mi yoksa Moğol alfabesinin uyarlanmış şekli mi

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺6 Ağustos 2021 19:33

      Bu eski Uygur abecesi. Uygurlar bu abeceyi Soğdlardan aldı. Mongollar ise bu abeceyi eski Uygurlardan aldı.

      Sil
  6. EnesMirzaGünaydın16 Eylül 2021 19:10

    Muhteşem süper harikulade olağanüstü Maşallah

    YanıtlaSil
  7. Unknown27 Kasım 2021 10:10

    mən Iran`danam instagranda öğrətmənlər gününü kutlayan bir bildirinin üzərində əski uyğurca hərfləri ilə yazılmış təbrikdən arayıb sizi buldum. buna çox sevindim. çok zamandan bir sorum var idi. bu harfleri necə yazırlar. guya siz bunu çözmüşsünüz. ancaq çox ileriden Arminius vamberi Qutadgu biligi bu harflərlə çap etmiş. o necə yazmiş, onun yazdığı sağdan sola dır ve yazının dişləri də yuxarı dır. email: dilakhtaran@gmail.com

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺27 Kasım 2021 21:49

      Öğretmenler günü kutlama mesajı: http://www.tamga.org/2021/11/ogretmenler-gunumuz-kutlu-olsun.html
      Uygurlar bu yazıyı Soğd'lardan almıştır. Soğdlar yatay ve sağdan sola yazarlardı (Arabca gibi). Uygurlar bazı harfler ekleyerek bu yazıyı yukarıdan aşağı ve sütunlar soldan sağa gidecek şekilde yazdılar. http://www.tamga.org/2020/10/tarih-boyunca-toruk-boylarn-kullandklar.html adresindeki Uygur bölümünü okuyun.
      Kutadgu Bilig'in 3-4 kopyası var, bunlardan sadece biri Uygur harfleriyle, diğerleri Arab harfleriyle yazılmıştır.

      Sil
    2. Adsız27 Nisan 2023 01:04

      Tuğrul bey esenlikler, son birkaç aydır sitenizin müdavimi oldum. Çalışmalarınız sayesinde köktürkçe yazmayı ve okumayı öğrendim. Ancak attığınız bu link açılmıyor, acaba linkte bir yanlışlık mı oldu yoksa sitedeki sayfa mı silindi? Okumak çok isterim eğer elinizde duruyorsa.

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺27 Nisan 2023 10:28

      http://www.tamga.org/2020/10/tarih-boyunca-toruk-boylarn-kullandklar.html
      bağlantısı çalışıyor.

      Sil
  8. Adsız15 Mayıs 2022 21:16

    Eski Uygur yazısı sonunda Unicode'a eklendi, ancak şimdilik hiçbir platform tarafından desteklenmiyor.
    https://www.unicode.org/charts/PDF/U10C00.pdf

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺15 Mayıs 2022 21:43

      Verdiğiniz bağlantı KökTörük Yazısı için. Eski Uygurca için https://scriptsource.org/cms/scripts/page.php?item_id=script_detail&key=Ougr

      Sil
    2. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺15 Mayıs 2022 21:49

      Başburu gelişmelerini burada görebilirsiniz: https://scriptsource.org/cms/scripts/page.php?item_id=entry_detail&uid=nzgtqdq9jk

      Sil
    3. Adsız15 Mayıs 2022 22:48

      Üzgünüm, yanlış link. Eski Uygur yazısının burada olması gerekiyor: https://www.unicode.org/charts/PDF/U10F70.pdf

      Sil
    4. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺20 Mayıs 2022 11:40

      Doğru, bunu biliyorum ama şu haliyle kullanılamaz. Çünkü sadece üsüklerin sondaki halleri var tabloda. Başta ve ortadaki halleri de olmalı. Ve bu üsüklerin birleşme kuralları tanımlanmalı.

      Sil
  9. Adsız10 Temmuz 2022 13:25

    Sonunda bu alfabeyi derli toplu bir şekilde bulabildim. Hayatımda bu kadar estetik bir alfabe görmemiştim. Ama yazabilmesi zor gibi görünüyor.
    Bu arada siteniz gerçek bir hazine. Araştırmalarınız için çok teşekkürler.

    YanıtlaSil
  10. Adsız25 Kasım 2022 20:10

    Merhaba, ben Moğolistanlı Kazakım. O yüzden bu moğol yazıyı okuyabiliyorum. Birinci resimde Moğolca yazılmışstır. Bu Moğol İmparatorluğun damgasıdır.
    Şöyle Moğolca yazılmışstır :
    Mönh tengeriin Hüçin dor ih Mongol ulsıın dalain Haanıı zarlig İl Bulha irgen dor hürvees bişirtügey ayutugay.
    Мөнх тэнгэрийн хүчин дор их Монгол улсын далайн хааны зарлиг ил булха иргэн дор хүрвээс биширтүгэй аюутугай.

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺27 Kasım 2022 09:28

      Teşekkür ederim. Şu yayına da bakın: http://www.tamga.org/2019/03/ilk-pasaport.html

      Sil
    2. MuhanEren5 Nisan 2023 21:54

      Moňol alfabes'nde hang' ekler ayri yaziliyor

      Sil
  11. Adsız22 Mart 2023 23:37

    Eski Uygur klavyesi var mı?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺24 Mart 2023 12:49

      Geleneksel Moğol klavyelerini kullanabilirsiniz. Şu an Uygur üsükleri unikod almadı. Yerine Moğol üsüsklerini kullanıyoruz.

      Sil
  12. Adsız7 Nisan 2024 23:18

    buradaki kurallara örnek de ekleyebilir misiniz (örneğin 8. kural için kuyruk eklenmiş kelimelerin görünüşü)?

    YanıtlaSil
  13. Adsız9 Nisan 2024 23:07

    hocam z'nin baştaki hali yabancı sözcükler içinse türkçe kelimelerde ne konuluyor

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺9 Nisan 2024 23:22

      Eski Türkçede z ile sözcük başlamaz. Yeni Türkçe için tablodakini (yabancı sözcükler için) kullanabilirsiniz

      Sil
  14. Adsız9 Nisan 2024 23:19

    hocam 8. kural bu listede olmayan harfleri içeriyor

    YanıtlaSil
  15. Adsız10 Nisan 2024 22:44

    hocam en üstteki "uygur" yazısından anladığım kadarıyla bazı harflerin ortada hali olsa da birleşmiyor. onlar hangileri oluyor şimdiden teşekkür ederim

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺13 Nisan 2024 08:44

      "z" üsüğü.

      Sil
    2. Adsız19 Nisan 2024 20:13

      peki hocam z harfinden sonra harfin baştaki mi ortadaki hali mi kullanılır

      Sil
    3. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺19 Nisan 2024 21:25

      Ortadaki hali. Eski Uygurca'da ekler de ayrı yazılır, eklerin ilk harfi de ortadaki haldir. Eklerdeki bu durum Mongol yazısına da geçmiştir.

      Sil
  16. Deŋiz:Kağan8 Ekim 2024 00:38

    Esenlikler hocam öncelikle elinize emeğinize sağlık. Eseriniziŋ Moŋgolca hali bulunuyor mu?

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. Tuğrul Çavdar 𐱃𐰆𐰍𐰺𐰃𐰞∶𐰲𐰉𐰑𐰺8 Ekim 2024 03:24

      Esenlikler. https://tamga.ktu.edu.tr/2015/02/mogol-abacas.html

      Sil
    2. Deŋiz:Kağan8 Ekim 2024 17:46

      Teşekkür ederim başarılarınız devamı dileğiyle, yaptığınız çalışmalar gerçekten çok işime yaradı

      Sil

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)