Moŋğol Hatt Sanatı

5 Ocak 2016 Salı

Moŋğol Hatt Sanatı

Çiŋgis (Ceŋgiz) Han (1162-1227) Moŋgol halkının yazıya sahip olmasını sağlamak için Uygur Türklerinden bilginleri başkentine çağırmış ve Moŋğolca için Uygur abecesini uyarlatmıştır. Uygurlar yazıyı kesik uçlu kalemle yazarken, Moŋgollar soŋraları fırça ile yazmağa başlamışlardır.

2 yorum:

Adsız7 Haziran 2024 19:01
Hocam, yukarıda Ceŋgiz yazmışsınız. Ceŋiz ya da Cengiz olması gerekmiyor muydu?
YanıtlaSil
Yanıtlar

Yorum ekle

KökTörük Adı Hakkında

Târihte KökTörükler [yükseliş dönemi 551-572, zayıflama dönemi 572-680, tekrâr yükseliş dönemi 680-734, yıkılış dönemi 734-745] olarak bildiğimiz atalarımız beŋgütaşlarda kendilerine hep Törük ( 𐱅𐰇𐰼𐰜 = 𐱅𐰇𐰼𐰚 ) dėmişlerdir. 840 yılından öŋce yazılmış ya da dikilmiş beŋgütaşlarıŋ içinde "KökTörük" sözcüğü sâdece bir kez geçer. O da Köl Tėgin beŋgütaşı doğu yüzü, 3üncü satırdadır. Bilge Kagan, 47 yaşında (27 Şubat 731'de) kayb ėttiği kardeşi Köl Tėgin (ağabeyi Bilge Kagan'dan bir yaş küçüktür) aŋısına diktirdiği beŋgütaşıŋ doğu yüzüne, ataları Buman Kagan ve İstemi Kagan'ıŋ devleti nasıl kurup Törükleri düzene soktuğunu aŋlatmayla başlar. Dört bir yanla savaşarak doğuda Kadırkan ormanından, batıda Temir Kapı'ya kadar sahipsiz ve teşkilâtsız olan Kök Törükleri tanzim ėttiğini aŋlatırken "Ekin ara idi oksız Kök Törük ança olurur ermiş" (İkisiniŋ arasında sahipsiz ve teşkilâtsız Kök Törük'ler öylece otururlarmış) cümlesini kullanmıştır. Burada kendi milleti için "Kök Törük" kullandıktan soŋra devâmında "Törük" kullanmaya devam ėtmiştir.

Bilge Kagan, Köl Tėgin beŋgütaşınıŋ içeriğini Köl Tėgin'iŋ vefâtından soŋra yazmış ve yėğeni Yollıg Tėgin'e taşa kazdırarak Köl Tėgin beŋgütaşını 1 Ağustos 732'de diktirmiştir. Soŋra Bilge Kagan kendi beŋgütaşınıŋ içeriğini yazmış; kendisiniŋ 51 yaşındayken (25 Kasım 734'te) zehirlenmesinden soŋra Yollıg Tėgin, yazısını yine taşa kazımış, Bilge Kagan beŋgütaşı haline getirmiş ve 22 Haziran 735'de dikmiştir. Tuñukuk beŋgütaşı ise, bu beŋgütaşlardan yaklaşık 370 km doğudadır. Bilge Kagan'ıŋ kayınpederi olan Tuñukuk, 60 yaşlarında (Bilge Kagan'ıŋ saltanâtınıŋ başlangıcına denk gelir) kendi beŋgütaşınıŋ dikileceği Yukarı Tula vadisinde inzivâya çekilerek hâtıralarını yazmıştır. 725 yılında vefâtından öŋce bu hâtıralar daha soŋra taşa kazınarak beŋgütaşa dönüştürülmüştür.

KökTörük dizgesini o dönemde sadece KökTörükler değil, Oğuzlar, Uygurlar, Kırgızlar, Türgeşler, tüm Törük boyları kullanıyordu. Uygurlar 745'de KökTörükleri yıktıktan soŋra, 840'lara kadar KökTörük dizgesini kullanmağa devam ėtmişlerdir. Soŋra bu dizgeyi terk ėdip, Soğdlardan Arab abecesi gibi yatay birleşik yazılan abeceyi alıp dikey yazmağa başladılar. Bu abece de bugünkü geleneksel Moŋgol yazısınıŋ ilk hâlini teşkil ėtmektedir. Çiŋgis (Ceŋgiz) Han (1162-1227) Moŋgol halkınıŋ yazıya sahip olmasını sağlamak için, Naimans'da yakalanan bir Uygur kâtibi olan Tata-Toŋa'ya (ᠲᠠᠲᠠᠲᠤᠩᠭ᠎ᠠ) (1160 - 1230) eski Uygur abecesini Moŋgolca için uyarlatmıştır.

Tuğrul Çavdar
ulduz@ktu.edu.tr
https://www.facebook.com/TorukBitig