KökTörükçe Yazım Sistemini Günümüz Törükçesine Uyarlama Çalışmaları

Her hakkı saklıdır.

KökTörük ürüŋ başı, yazıldığı dönemdeki eŋ gelişmiş abacalardan biriydi. O dönemde kullanılan abacalarıŋ çoğu ilkel şekilde yazılıyordu. Mesela bugün mükemmel bir yazıma ulaşmış ve çok sayıda hatt sanatı türü geliştirilmiş Arab yazısı, o dönemlerde çok ilkeldi. Arab harflerinde noktalama henüz o dönemlerde daha kullanılmaya başlanmadığından

ن = ث = ت = ب

خ = ح = ج

ذ = د

ز = ر

ش = س

ظ = ط

غ = ع

ق = ف

harflerinden eşit olanlar aynı şekilde yazılırdı. Daha soŋraları noktalar kullanılarak bu harfler ayrıştırıldı. Ama bu da yėtmedi, hatasız okunabilmesi için esre, ötre, üstün de bu harflerin üstünde ve altında kullanılmaya başlandı. Kısacası geçen 1400 yıl boyunca Arab abacası hep işlendi ve geliştirildi.

KökTörük ürüŋ başını eleştirenler ise bu ürüŋ başa haksızlık yaparlar. Zira bu ürüŋ baş 840 yılından soŋra kullanılmadığından dolayı, soŋ 1300 yıldır işlenmemiş ve geliştirilmemiş olmasına rağmen, 1300 yıl öŋceki haliyle bile günümüz Törükçesini yazmak için şaşırtıcı derecede yėterlidir. Yani 1300 yıl öŋce bir çok abaca ilkel iken KökTörük ürüŋ başı diğerlerine nazaran çok üstün bir teknolojiyle ve mantıkla tasarlanmış ve atalarımız tarafından kullanılıyordu.

KökTörük ürüŋ başınıŋ günümüz Törükçesini yazmaya yėterli olmadığını söyleyenler var. Biz Törükler maalesef tarih boyunca sürekli abece değiştirmişiz. Törükler tarih boyunca 13 abece kullanmış (kaynak: Talat Tekin, "Tarih Boyunca Türkçeniŋ Yazımı"). Bunlardan eŋ uzun süreli kullanılanlar KökTörük, eski Uygur, Arab abeceleridir. Soŋ yüzyıl boyunca Latin ve Kiril abecesi de kullanılmaktadır. Her yeŋi abeceye geçtiğimizde dilimize o abeceniŋ sahibi olan dilden sözcükler ithal ėtmişiz. Saf Törükçe'de v, f, h, j, ğ, c yoktur. Olmaması da güzeldir, şundan dolayı: Bir diliŋ fonetiğini ve o dildeki sesler oluşturur. Bundan dolayı Almancayı Fransızcadan, Arabcadan ayırd ėdebilirsiŋiz. Çoğu dilde kendisine has sesler vardır (Arabcada zad/dad, Törükçede ulug eŋlik ve kapalı é). Törükler yeŋi abeceye geçtikçe Törükçeye yeŋi sesler girmiştir. KökTörük üsüklerini bırakıp Soğd'dan eski Uygur ürüŋ başını alınca Törükçeye v girdi. Arab ebcedine geçince f, h, ğ, c girdi. Bundan dolayı bu tartışma ortaya çıkmıştır. Ama KökTörük ürüŋ başı yine Törükçeyi yazmak için şaşırtıcı derecede yėterlidir.

Daha öŋce de bahs ėttiğim gibi, bu bloğu asıl kurma amacım, KökTörük dizgesiniŋ internette yaŋlış öğretilmesi/öğrenilmesi ve gittikçe yaygınlaşan bilgi kirliliğidir. Kimileri ise bilerek ya da bilmeyerek KökTörük dizgesini güncel hâle getireyim derken dizgeniŋ öz imlâ kurallarını yıkmaktadır. KökTörük dizgesiniŋ öz kurallarıyla bugünkü Törükçemiz ve içindeki yabancı sözcükler aşağıdaki bėş kurala uyularak rahatlıkla yazılabilir. Dilimize girmiş olan yabancı sözcükleri yazabilmek için KökTörük ürüŋ başını bugüne uyarlamak yėrine, yabancı sözcükleri KökTörük ürüŋ başıyla yazılabilecek şekilde dilimize uyarlamalıyız. Böylece ürüŋ başımızı korumuş oluruz. Meselâ Japonlar, Çinliler böyle yapmaktadır.

1. KökTörük ürüŋ başı büyük üŋlü uyumunu koruyacak şekilde geliştirilmiştir. O devirde hemen hemen tüm sözcükler büyük üŋlü uyumuna uymaktaydı. Halbuki günümüz Törükçesinde üŋlü uyumuna uymayan çok sayıda yabancı sözcük vardır. Mesela "balet" kelimesi. Buradaki "l", önündeki "a"ya bakılıp "kalın l" ile mi, ardındaki "e"ye bakılıp "ince l" ile mi yazılacaktır? Elbette ki kalın l, çünkü KökTörük dizgesinde üŋsüz üsükler kendisinden öŋceki üŋlüye göre seçilirler. Tüm yabancı sözcüklerde bu kural uygulanabilir. Bazıları hece mantığıyla giderek ba-let şeklinde okunduğundan "l" niŋ ince yazılması gerektiğini söylüyor. Bu görüş doğru değildir. KökTörük yazısı hece mantığıyla yazılmıyor. Mesela "araba" kelimesi KökTörük üsükleriyle "ar-ab-a" şeklinde yazılıyor ki bu hece mantığına uymuyor. Hece mantığını savunanlarıŋ dėdiği doğru olsaydı "a-ra-ba" şeklinde yazılırdı, sözcük başlarındaki üŋlüler yazılırdı, sözcük soŋlarındaki üŋlüler yazılmazdı ve üŋsüz üsükler kendilerinden soŋraki üŋlüyi taşırlardı (halbuki KökTörük dizgesinde kendilerinden öŋceki üŋlüyü taşıyorlar).
2. Günümüz Törükçesinde olan f, v, h, j, c, ğ sesleri eski Törükçede yoktu. Yėrlerine p, b, k, ç kullanılıyordu (hangi yėrine kangı, hatun yėrine katun, ev yėrine eb gibi). Günümüz Törükçesinde f, v, h, j, c, ğ için kimileriniŋ yaptığı gibi harf uydurmağa gerek yoktur. Zira o zaman KökTörük yazısınıŋ saflığını bozmuş oluruz. Yine bu harfleri yėrine f→p, v→b, h→k, j/c→ç, ğ→g kullanıldığında okuyucu kolaylıkla aŋlayacaktır. Zira biz sözcükleri harf harf okumayız, sözcüğü beynimizde ezberleriz. KökTörük üsükleriyle "Karita" yazılırsa kolaylıkla harita olduğu aŋlaşılır (çünkü karita diye bir şey yoktur) veya "avlanmak", KökTörük ürüŋ başınıŋ mevcud üsükleriyle "ablanmak" şeklinde yazılabilir, Zaten eski Törükçesi ablan- dır. Bakıŋız: https://kok-turk.blogspot.com/2017/09/b-v.html, https://kok-turk.blogspot.com/2017/09/d-y.html, https://kok-turk.blogspot.com/2016/06/gg-v-y.html.
3. Bir öŋceki maddeye ek olarak, KökTörük dizgesindeki ç üsüğünü aynı zamanda c olarak kullanmağa alışığız ama j olarak kullanmağa alışık değiliz. Bundan dolayı j harfini birleşik harflerde kullanırken aşağıdaki ayrımı öneriyoruz:
   
4. Özellikle Arabca kökenli sözcüklerde iki üŋlü ardarda gelmektedir. "Saat", "vaiz", "dair", "Suat". KökTörük dizgesinde sözcük içinde a, e yazılmaz; diğer üŋlüler duruma göre (bakıŋız: https://kok-turk.blogspot.com/2015/04/gokturk-harflerini-kullanm-klavuzu.html, madde: 3-7) yazılmaz. Ama iki üŋlü peşpeşe geldiğinde her iki üŋlü de yazılmalıdır. Yoksa "saat" yerine "sat", "dair" yerine "dar", "Suat" yerine "sut" okunur.
5. KökTörük dizgesinde ekler, ilk heceye veya bir öŋceki heceye bakılmaksızın hep aynı şekilde yazılmıştır. Bazı eklerde üŋlüler her zaman düşmüş, bazı eklerde üŋlüler yazılmıştır. Sözcüğüŋ kökü ne olursa olsun yazım şekli korunmuştur. KökTörük yazısında o/u-ı-a veya ö/ü-i-e gibi üŋlüleriŋ hepsini birden kapsayacak uzunlukta bir kök sözcük yokken günümüz Törükçesinde vardır. https://kok-turk.blogspot.com/2015/04/gokturk-harflerini-kullanm-klavuzu.html adresindeki 7. madde KökTörük beŋgütaşlarında kök sözcüklerde uyulan bir kuraldır. Ama günümüz Törükçesinde örneğin 4. hecenin ünlüsünü ilk heceye göre belirlersek sözcük yaŋlış okunabilir. Bundan dolayı 7. madde uygulanırken ilk heceye değil, bir öŋceki heceye bakılırsa o heceniŋ üŋlüsü daha kolay tahmin ėdilebilir. Çünkü sözcük uzunsa ve sözcük boyunca farklı üŋlüler varsa, bir hecedeki üŋlüyü öŋündeki hangi hecedeki üŋlüye göre yazacağız, öŋdeki hangi heceler soŋraki heceleriŋ üŋlülerini kontrol ėdecek? Bunuŋ için éŋ kolay yol, bir hecedeki üŋlüleri yazarken kendisine eŋ yakın öŋdeki heceye bakmaktır. Mesela, "komandonuŋ" sözcüğüne bakıldığında ortadaki "a" tüm sözcükteki üŋlü saflığını (o, u) bozmuştur. Bundan dolayı komndonŋ şeklinde yazılmalıdır. Kırmızı o'yu ilk hecedeki o'dan dolayı yazmazsak, "kumandanıŋ" şeklinde de okunabilir. Başka örnek "otomasyon", otmsyon şeklinde yazılmalıdır. Soŋ hecedeki o, bir öŋceki hecede a olduğu için yazılmıştır.

Sadece bu bėş kuralı dikkate alarak, KökTörük dizgesiniŋ mevcud 38 üsüğüyle ve o zamanki yazı sistemiyle günümüz Törükçesi %100 yazılabilir.