Her hakkı saklıdır.
KökTörük ürüŋ başınıŋ genel bir tablosu aşağıdadır:
Bu tabloda kutuplu sessizler hem kalın hem de ince hâli olan sessizlerdir. Kutupsuz sessizleriŋ ise kalını incesi yoktur. Çift sessizler içlerinde iki sessiz barındırırlar.
Çoğu arkadaşımız Ulug Eŋlik (nazal) ŋ = 𐰭 ‘yi yazmak için ñ kullanıyor ama bu yaŋlıştır. ñ = ny/yn sesine karşılıktır (İspanyoncada Siñor’uŋ Sinyor okunması gibi). Bilimsel literatürde nazal ŋ = kef-i nûn = Ulug Eŋlik ŋ harfi, ŋ ile yazılır, ñ ile değil; ñ = 𐰪 harfine karşılıktır.
Ŋ/ŋ kutupsuz sessizdir; n+g şeklinde bir çift sessiz değildir; herkes bu yaŋılgıya düşüyor. Aynı şekilde ñ (ny/yn) de kutupsuz sessizdir; n+y şeklinde çift sessiz değildir. Bakıŋız: http://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/1946-published.pdf (ilk sayfada Öz bölümü), http://www.tekedergisi.com/Makaleler/1770739505_1sertkaya.pdf (2. sayfa b) maddesi, 3. sayfada e) maddesi ve 4. sayfada h) maddesinden soŋraki paragrafta "Bu mukayeseli imlâlarda da görüleceği üzere ny çift ünsüz değil, tek bir sestir.")
KökTörük Ürüŋ Başında Üsükleriŋ Sırası
KökTörük dönemindeki alfabetik sıralamayı gösterir bir kaynak olmamakla beraber, Uygur dönemindeki alfabetik sıralama aşağıdaki gibidir (kaynak: Mehmed Levend Kaya):
a/e, ı/i, o/u, ö/ü
na/ne, nı/ni, no/nu, nö/nü
ŋa/ŋe, ŋı/ŋi, ŋo/ŋu, ŋö/ŋü
ka, kı, ko/ku
ke, ki, kö/kü
ga, gı, go/gu
ge, gi, gö/gü
ba/be, bı/bi, bo/bu, bö/bü
pa/pe, pı/pi, po/pu, pö/pü
sa/se, sı/si, so/su, sö/sü
şa/şe, şı/şi, şo/şu, şö/şü
ta/te, tı/ti, to/tu, tö/tü
da/de, dı/di, do/du, dö/dü
la/le, lı/li, lo/lu, lö/lü
ma/me, mı/mi, mo/mu, mö/mü
ça/çe, çı/çi, ço/çu, çö/çü
ca/ce, cı/ci, co/cu, cö/cü
za/ze, zı/zi, zo/zu, zö/zü
ya/ye, yı/yi, yo/yu, yö/yü
ra/re, rı/ri, ro/ru, rö/rü
wa/we, wı/wi, wo/wu, wö/wü
Bundan soŋra kapalı heceler başlıyor. Onlara örnek olarak a/e sesi alınırsa
an/en, aŋ/eŋ, ak, ek, ag, eg, ab/eb, ap/ep, as/es, aş/eş, at/et, ad/ed, al/el, am/em, aç/eç, ac/ec, ay/ey, ar/er
Bu soŋ dizge yukarıdaki tüm heceler için türetilir. Örnek olarak mö/mü sesi alınırsa
mön/mün, möŋ/müŋ, mök/mük, mög/müg, möb/müb, möp/müp, mös/müs, möş/müş, möt/müt, möd/müd, möl/mül, möm/müm, möç/müç, möc/müc, möy/müy, mör/mür gibi.
Bu sıralamaya göre KökTörük Ürüŋ Baş (Alfabesi) Üsük (Harfleri/Heceleri) Orhun, Yenisey, Talas, Altay çeşitleriyle beraber aşağıdaki gibi vėrilebilir:
Orhun BeŋgüTaşlarda 38 farklı üsük (harf) kullanılmış olsa da diğer BeŋgüTaşlara (Yenisey, Talas, Altay, Turpan, Fergana, Kazakisatan) bakıldığında, çoğu hece sesi vėren başka üsükler daha kullanıldığını görüyoruz (detaylı bilgi için https://kok-turk.blogspot.com/2015/04/gokturk-harflerini-kullanm-klavuzu.html adresindeki 26. maddeye bakıŋız).
Beŋzeş üsükleri elersek:
KökTörük abacası, yazıldığı dönemdeki eŋ gelişmiş abacalardan biriydi. O dönemde kullanılan abacalarıŋ çoğu ilkel şekilde yazılıyordu. Mesela bugün mükemmel bir yazıma ulaşmış ve çok sayıda hatt sanatı türü geliştirilmiş Arab yazısı, o dönemlerde çok ilkeldi. Arab harflerinde noktalama henüz o dönemlerde daha kullanılmaya başlanmadığından
ن = ث = ت = ب
خ = ح = ج
ذ = د
ز = ر
ش = س
ظ = ط
غ = ع
ق = ف
harflerinden eşit olanlar aynı şekilde yazılırdı. Daha soŋraları noktalar kullanılarak bu harfler ayrıştırıldı. Ama bu da yėtmedi, hatasız okunabilmesi için esre, ötre, üstün de bu harfleriŋ üstünde ve altında kullanılmaya başlandı. Kısacası geçen 1400 yıl boyunca Arab abacası hep işlendi ve geliştirildi.
KökTörük abacasını eleştirenler ise bu abacaya haksızlık yaparlar. Zirâ bu abaca 840 yılından soŋra kullanılmadığından dolayı, soŋ 1300 yıldır işlenmemiş ve geliştirilmemiş olmasına rağmen, 1300 yıl öŋceki hâliyle bile günümüz Türkçesini yazmak için yėterlidir. Yani 1300 yıl öŋce bir çok abaca ilkel kurallarla yazılırken KökTörük abacası diğerlerine nazaran çok üstün bir teknolojiyle ve mantıkla tasarlanmış ve kullanılıyordu.
